به گزارش خبرنگار مهر، پنجمین نشست تخصصی آویشن و اندیشه با موضوع نقد کتاب «موسای عزیز» شامگاه دوشنبه در اراک برگزار شد. کتاب «موسای عزیز» به زندگی و فعالیت‌های موسی عزیزآبادی در آئینه خاطرات همسر و نزدیکان می‌پردازد.
موسی عزیزآبادی از فرماندهان نیروی انتظامی کشور بوده که در ایام پیروزی انقلاب اسلامی، دفاع مقدس و بعد از آن در تأمین امنیت مردم زحمات زیادی کشیده است. این کتاب نوشته علیرضا اشرفی نسب و محمد کازرانی و محمدعلی نظیری و انتشارات راهیار آن را منتشر کرده است.
باید برای انتشار کتاب «موسای عزیز» تمام قد برخاست
احسان منصوری مدیر خانه حکمت اراک در این نشست با انتقاد از شرایط موجود تولید و چاپ و نشر آثار فرهنگی، اظهار کرد: در بیابان فرهنگی استان مرکزی باید برای انتشار کتاب موسای عزیز تمام قد برخاست. از نکات مثبت کتاب شخصیت اصلی این کتاب است که دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است که می‌توان شجاعت، صراحت، تفکر و خلاقیت، نوع‌دوستی، ذکاوت و هوش را در او به صورت مجموع مشاهده کرد.
وی ادامه داد: از جمله نکات مورد توجه در این کتاب فاصله زیاد مرگ سوژه با تحقیق است که به جامعیت آن ضربه زده است. از سوی دیگر به شهرهایی که سوژه در آنها حضور داشته مسافرت نشده و تحقیق درباره او صورت نگرفته است.
«موسای عزیز» می‌تواند خلأ وجود کتابی جامع و الگو درباره شخصیت‌های شهربانی و ژاندارمری در دفاع مقدس را پر کند
نویسنده کتاب «دایی ابوالفضل» تصریح کرد: از سوی دیگر به درونیات شخصیت اصلی دسترسی نداریم و آن را به صورت کامل نمی‌بینیم. به عنوان مثال سیری از درونیات شخصیت از دوران کودکی تا مرگ را در این کتاب نمی‌بینیم. ضعف در تحقیق باعث شده که خلأهای فراوانی در کتاب یافت شود از جمله گنگ بودن زمان و مکان است که خود را به صراحت در آغاز کتاب، فاصله آمدن خانواده به عزیزآباد تا تولد موسی، اسم پسر خان و تیپ بودن روایت از او، حضور در انگلستان و وقایع بعد از دفاع مقدس خود را نشان می‌دهد.
وی بیان کرد: برخی از وقایع نیز باید با توضیح بیشتری همراه می‌شد که نشده است. از جمله این وقایع شعار عکس امام در ماه، ماجرای نرسیدن نامه‌ها به ساواک، وجود منافقان در کادر اولیه سپاه اراک، ابوشریف، گابیون و تقلب رساندن موسی به دانش آموزان می‌توان اشاره کرد. در واقعه وجود منافقان در کادر سپاه اراک باید گفت این افراد عضو سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی بودند نه سازمان مجاهدین خلق لذا نباید بین سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی با سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی خلط کرد. در ماجرای نرسیدن نامه‌ها به ساواک روایت به شدت ناقص است و خواننده متوجه نمی‌شود که چه کسی و چگونه مانع رسیدن نامه‌ها به ساواک می‌شود. در بخشی از روایت زندگی موسی عزیزآبادی منطق اتفاقات رعایت نشده است و گاه روایتها صرفاً حول همسر شهید و فضای احساسی او می‌چرخد و گاه به سمت روایت مستند از شخصیت چرخش دارد.
مدیر خانه حکمت اراک عنوان کرد: در پرداخت به شخصیت موسی عزیزآبادی احساسات مردانه به شدت به چشم می‌خورد در حالی که با روایت همسر او مواجه هستیم و باید پرداختی زنانه از احساسات را شاهد باشیم. در کل می‌توان از شخصیت موسی عزیزآبادی در حوزه ادبیات پایداری روایتی مفصل و طولانی همراه با شخصیت‌پردازی کامل تولید کرد. این اثر با توجه به عدم وجود کتابی جامع و الگو درباره شخصیت‌های شهربانی و ژاندارمری در دفاع مقدس می‌تواند در سطح ملی مطرح شود.
کتاب «موسای عزیز» به لحاظ سوژه در ادبیات جنگ ایران منحصر به فرد است
هادی داودآبادی پژوهشگر ادبیات پایداری در این نشست گفت: کتاب موسای عزیز به لحاظ سوژه یعنی زندگی یک فرمانده شهربانی در ادبیات جنگ ایران منحصر به فرد است. می‌توان ادعا کرد در همه ایران این کتاب بهترین کتاب پیرامون شهدای نیروی انتظامی و بخشی از تاریخ آن نوشته شده است.
وی در مورد ناشر کتاب بیان کرد: مؤسسه راه ۲ حسن دارد که موجب دو عیب در کار شده است. اول، انعطاف: به این معنی که قاعده و قانون خاصی مخصوصاً از نوع دست و پاگیر ادارات دولتی ندارد. هر نقطه از این مؤسسه می‌تواند چارچوب خودش را داشته باشد. این باعث گسترش سطح کار این مؤسسه در تعداد و تنوع موضوعات و عناوین، گسترش کمی اعضای فعال مؤسسه در گستره وسیعی از گوشه و کنار کشور شده است. دوم، توجه به موضوعات فراموش شده و تاریخ مردم، که این مسئله تقریباً در تاریخ ما بی‌نظیر است چرا که بیشتر تواریخ ما معطوف به طبقه نخبه علمی و هنری یا اهل سیاست بوده است. از این ۲ جهت راه بسیار شبیه به یکی از دغدغه‌های خودش یعنی جهاد سازندگی است. انعطاف عملیاتی و گستره عملیاتی.
عیب‌های راه هم شبیه به عیوب جهاد سازندگی است
داودآبادی ادامه داد: عیب اول مجموعه راه این است که نمی‌داند می‌خواهد دقیقاً چه کار کند! عناوینی که با عنوان تاریخ شفاهی منتشر می‌شوند با هم تفاوت ماهوی دارند. معلوم نیست راه دنبال تاریخ شفاهی صرف یا رمان تاریخی و مستند یا داستان یا حتی نثر ادبی است؟! توجه به فرم، محتوا و روش تحقیق و نوشتن کتاب‌هایی چون مسجد رهبر (کاملاً تاریخی)، حوض خون (روایتهای ویرایش‌شده با کمترین تغییر)، عاشقانه‌ها (دلنوشته) و دلهره‌های آخرین خاکریز (سر درگم میان تاریخ و داستان و دلنوشته) مثال خوبی برای دریافت این نکته است. هر گاه نویسنده خود می‌دانسته چه می‌کند کتاب را به نتیجه معقولی رسانده مثل مسجد رهبر و حوض خون اما هر گاه نویسنده هم سردرگم و ناگاه به گونه‌های ادبی و تفاوت ماهوی تاریخ و ادبیات بوده اثر هم سردر گم شده مثل دلهره‌های آخرین خاکریز مخصوصاً وقتی کاری با عنوان پژوهش و تاریخ شفاهی منتشر می‌شود، از هر چیز مهم‌تر تبیین روش تحقیق مطالب و نگارش آنها است که در این بعد نه تنها مؤسسه کاری نکرده است نویسندگان و پژوهشگران هم یا توضیحی نداده‌اند یا در مقدمه از آن به صورت سطحی عبور کرده‌اند.
وی بیان کرد: دومین عیب مؤسسه راه که البته تا حد زیادی جبری است مخصوصاً در مدل کار جهادی چون راه، تفکیک بین پژوهشگر (تحقیق) و نویسنده (تدوین) در این مؤسسه است. اولی یکی بودن اینهاست چرا که رسیدن نویسنده به محقق زمان و هزینه می‌برد و هم از کیفیت و وضوح تصویر ارائه شده‌ی در کتاب خواهد کاست.
این پژوهشگر ادبیات پایداری در مورد شخصیت موسی عزیز آبادی تصریح کرد: شخصیت عزیزآبادی چند ویژگی شاخص دارد. اول اینکه سیرمند است، نه به معنای عرفانی به معنای داستان داشتن و مرتبط به هم، زندگی موسی قبل از تولد دارای قصه است. او در نقاط مختلفی زندگی کرده، ملایر، فراهان، اراک، تهران، شیراز، قزوین، لندن، خوزستان، لرستان، سمنان، گرگان و قم. منهای این سیر بیرونی او سیری درونی هم دارد و به مبارزه با چالشهایی چون طبیعت، ارباب، حکومت سابق، رژیم بعثی و فساد در درون نظام می‌رود.
وی افزود: دومین ویژگی موسی زمینی بودن است. در فضای ادبیات پایداری ایرانی می‌توان ۴ طور انسان فرض کرد طور اول، قهرمان عاشق؛ این طور انسان‌ها تنها به عشق پاسخگو هستند و مأمور به وظیفه هستند مؤمن پاکباخته و پرشورند و دارای مایه‌های عرفانی. مشابه این افراد در در دوران جنگ هشت ساله می‌توان کسانی چون شهید همت و باکری را بر شمرد مشابه آنها در ادبیات دینی کسانی چون اصحاب امام حسین (ع) و شخصیتی چون زید بن علی است اگر بخواهیم با نگاه اسطوره‌ای و تاریخی یافتن چنین افرادی بپردازیم نمونه تام و تمام این گونه افراد شخصیت اسفندیار در شاهنامه است. طور دوم، قهرمان خردمند؛ این گونه افراد در زمین دارند و مشکلات پیش روی خود را باید با تدبیرهای زمینی تابع دلیل و علت و با امکانات مادی حل کند ایشان به خرد بسیار وفا دارند و سعی می‌کنند فارغ از شتاب و شعارزدگی تأمل و تعقل مسائل خود را حل کنند در ادبیات دینی اصحاب امام صادق (ع) و مختار ثقفی، و در تاریخ روایی و اسطوره‌ای ایران مشابه این افراد رستم است. حتی در نسب رستم رگه‌های زمینی بودن دیده می‌شود اگر چه از طرف پدری به سام می‌رسد اما از جانب مادر به ضحاک می‌رسد. این گروه رگه‌هایی از داش مشتی گری و جباریت با خود دارند. طور سوم، فراقهرمان؛ این افراد گویی فراتر از زمان و مکان و تاریخ داستان نشسته‌اند و همه چیز برای آنها مشهود و معلوم است حادثه‌ها پیروزی‌ها و شکست خوردن‌ها تأثیری در آنها ندارد و تغییری در ایشان ایجاد نمی‌کند. مشابه زال و کیخسرو در شاهنامه، پیامبر و ائمه (ع) در ادبیات دینی و امام خمینی در جنگ. طور چهارم، مقهوران مفلوک؛ کسانی چون صدام، ضحاک و یزید که هر چه کنند به پیروزی نخواهند رسید و مفلوک و مقهور تقدیر شوم خود هستند. داستان عزیزابادی با توجه به تدابیر و طرح ریزی هایش و مقابله اش با شعار زدگی و شتاب زدگی و رگه‌های داش مشتی گری و جباریتش دردسته دوم قرار می‌گیرد.
تفکیک تحقیق و تدوین در این کار به گسست روایت و ناشفافی منجر شده است
داودآبادی سومین ویژگی موسی را گره‌مندی داستان زندگی وی دانست و گفت: زندگی عزیزآبادی سراسر گره داستانی است از مهاجرت خانواده قبل تولد او تا بعد از مرگش و چالش شناخته شدن به عنوان شهید یا عدم آن. چهارمین ویژگی این سوژه نیز موقعیت پذیری زندگی موسی است؛ زندگی او دارای موقعیت‌هایی است که می‌توان برای گسترش داستان از آن کمک گرفت مثل دلهره، انتخاب و… اما با همه اینها تفکیک تحقیق و تدوین در این کار به گونه‌ای که ما با ۱۵ محقق متفاوت و عموماً تازه کار. و سه نویسنده مواجهیم به گسسته شدن جدی روایت و ناشفافی و منکسر بودن تصویر سوژه منجر شده است.
وی ادامه داد: با توجه به سیرمند بودن زندگی عزیزآبادی و همین طور شناخت من از نویسندگان کتاب یعنی محمد کازرانی و محمدعلی نظیری که ذهنی سیال و داستانی دارند، شایسته بود قالب داستان بلند یا داستان کوتاه مرتبط برای این سوژه انتخاب می‌شد. کازرانی با انتخاب قالب مینی‌مال روایت و موضوع را منفجر کرده است. با توجه به موقعیت مندی زندگی عزیزابادی مثلاً در مینی‌مال ۵۱ که همسر عزیزآبادی نگران اوست، این موقعیت اصلاً در قالب مینی‌مال ادا نشده ولی اگر فرم بلندتری انتخاب شده بود می‌شد همین نگرانی را در قالب تردد همسر شهید به لب پنجره و سرک کشیدن به خیابان و سراغ گرفتن از بازگشت همسرش، به اندازه سه یا چهار صفحه گسترش و پرورش داستانی داد.
مهمترین گره زندگی موسی عزیزآبادی ماجرای اجرای حکم اعدام در قم است
این پژوهشگر ادبیات پایداری عنوان کرد: با توجه به گره‌مندی داستان زندگی موسی، مهمترین گره زندگی او ماجرای اجرای حکم اعدام در قم است. حذف چنین نقطه‌ای که داستان زندگی عزیزآبادی را به دو بخش تقسیم کرده به بهانه مشکلات حقوق بشری جفا به تاریخ و ادبیات و شخصیت عزیزآبادی است. فردی جانی که به ۸ دختر ۶ تا ۸ ساله تجاوز کرده و از قضا منسوب به بعضی از خواص قدرتمند قم بوده است و برای اینکه از اعدام رهایش کنند با اعمال نفوذ حکمی برای او صادر می‌شود که قابل اجرا نباشد یعنی گردن زدن با شمشیر؛ عزیزآبادی وقتی تعلل و ترس مأمور اجرای حکم را می‌بیند خود اقدام می‌کند. به جای سانسور و حذف چنین گره از ترس اتهامات حقوق بشری باید چنین گره‌هایی را توضیح داد و وظیفه تاریخ و ادبیات همین است. وقتی که گزارش این اتفاق هم در روزنامه‌های آن زمان چاپ شده و هم در گزارش‌های بین المللی آمده ترس از انتشار آن در کتاب ترسی بی‌مورد است.
داودآبادی در مورد زمینی بودن شخصیت عزیزآبادی گفت: این ویژگی باعث می‌شود هم داستان دچار شعرزدگی نشود و همین که برای مردم مدرن قابل پذیرش باشد و نکته آخر اینکه بازنویسی این کتاب توسط آقای علیرضا شریفی نسب در بهترین شرایط نه تنها کمکی به بهبود این کتاب نکرد باعث حذف گره‌هایی مثل اعدام در قم یا حذف برخی ابعاد برجسته معنوی و علمی شخصیت عزیزآبادی شد و روایت زندگی او را نه تنها از ریتم انداخت بلکه اخته کرد. با توجه به اینکه نسخه اولیه این کتاب را مطالعه کرده‌ام می‌توانم ادعا کنم اشرفی نسب در بهترین حالت پنج تا ۶ درصد کتاب را بهبود بخشیده که آنها در بهتر شدن توصیف برخی موقعیت‌ها یا ویراسته شدن کلام و انتخاب کلمات و جمله بندی بهتر بوده است که در مقابل ضربه‌های مرگبار و اساسی او به کتاب، به چشم نمی‌آید.
کتاب موسای عزیز از بسیاری از کتابهای تولید شده یک سرو گردن بالاتر است
مجید مالکی مدیر کانون یاد در ادامه این نشست اظهار کرد: از منظر مدیریت پروژه‌های خاطره نگاری می‌شود نکاتی را در مورد ین پروژه بیان کرد. اتفاقاتی در مسیر انتخاب سوژه و تدوین ممکن است بیافتد که برای رسیدن به متن نهایی کتاب اختلال ایجاد کند. سرنوشت پروژه‌ها به دست نیروهایی است که با آنها قرارداد همکاری بسته می‌شود. اگر کاری به خوبی به سرانجام رسیده نشان از انتخاب درست پژوهشگر و نویسنده برای رسیدن به هدف است. اما اگر محصول نهایی یک محصول ضعیف و غیرقابل دفاع است باید در مدیریت پروژه جستجو کرد تا فهمید ایراد کار از کجاست. در کتاب موسای عزیز باید گفت کتاب فعلی در میان تولیدات استانی یک کتاب خوب و به شدت قابل دفاع است. از بسیاری از کتابهای تولید شده یک سرو گردن بالاتر است و از تولیدات خوب و قوی این حوزه نیز چیزی کم ندارد. اما اگر بخواهیم با استانداردهای ملی به این کتاب نگاه کنیم؛ این کتاب جای کار بسیاری دارد.
وی ادامه داد: یکی از مشکلات اساسی این کتاب ضعف تحقیق است. ما به این ضعف تحقیق این اثر خودآگاهی داریم و می‌دانیم که شخصیت حاج موسی به طور کامل در تحقیق گردآوری نشده است اما این ضعف تحقیق چند عامل دارد، اول اینکه ما در سال ۹۶ که این پروژه را آغاز کردیم یک مجموعه نوپا و بدون تجربه حرفه‌ای در این حوزه بودیم. به همین خاطر نباید سراغ سوژه‌های بزرگ و دشوار می‌رفتیم. در حالی که شخصیت شهید به مراتب بزرگ‌تر از توان و تخصص ما بود. دوم اینکه حاج موسی عزیزآبادی شخصیتی ملی است. در سنندج، مهاباد، قم، اراک، سمنان، گرگان مسئولیت فرماندهی شهربانی داشته است به علاوه در کاشان، تهران، شیراز، اهواز، قزوین، انگلستان مقاطعی از زندگی حضور داشته که همه این شهرها قابلیت تحقیق و پیگیری سوژه را داشته‌اند. محققی باید مسئول این پروژه می‌شد که حداقل تجربه سه، چهار کتاب را داشته باشد تا بتواند از عهده بزرگی این پروژه برآید.
شخصیت حاج موسی را همرزمان و همراهانش هیچ گاه کامل تعریف نمی‌کردند
مالکی افزود: سومین عامل ضعف در تحقیق سفر به این شهرها و دیدن آدم‌های مختلف در یک پروژه به شدت هزینه بر بوده و تأمین هزینه‌های این پروژه نیز عاملی است که به عنوان یک متغیر باید لحاظ کرد. عامل دیگری که به ضعف تحقیق منجر شده، سانسور شدن شخصیت حاج موسی در اراک است. شخصیت حاج موسی را همرزمان و همراهان حاج موسی هیچ گاه کامل تعریف نمی‌کردند و از بیان کامل وقایع زندگی حاج موسی ابا داشتند. یکی از دلایل این سانسورها به اختلافات بنیاد شهید و نیروی انتظامی با حاج موسی برمی‌گردد و دلیل دیگرش نیز به کارهای مهم حاج موسی در قم بازمی گردد که از نظر بسیاری از شخصیت‌ها همچون راز مگویی است که نباید فاش شود.
مدیر کانون یاد بیان کرد: گذشته از بحث تحقیق عامل دیگری که باعث ضعف پرداخت شخصیت کتاب شده انتخاب قالب است. اساساً قالب مینی‌مال قدرت کافی برای پرداخت و شخصیت سازی ندارد و قالب اول شخص یا خاطرات نیمه بلند امکان بیشتری به نویسنده می‌دهد که به قصه گویی بپردازد. اگر از قالب خاطرات نیمه بلند استفاده می‌شد شخصیت حاج موسی با قوت بیشتری امکان معرفی پیدا می‌کرد.
مالکی تصریح کرد: در پایان از منظر مدیریت پروژه باید گفت با وجود تمام این نقاط ضعف که حتماً بیش از این موارد هم هست اما مخاطب با خواندن کتاب موسای عزیز متوجه شخصیت حاج موسی و کارهای بزرگ او می‌شود. در این شرایط چرا باید جلوی انتشار این کتاب گرفته شود؟ اگر به بهانه ضعف تحقیق کتاب موسای عزیز منتشر نشود ما صاحب هیچ چیزی نیستیم اما امروز کتاب موسای عزیز تا حدی روی پای خود ایستاده و در معرفی سوژه کارش را انجام می‌دهد.
محمود خدابخشی مسئول دفتر تاریخ شفاهی شهید شاملو در این نشست گفت: کتاب موسای عزیز در طی روند تولید با فراز و نشیب‌های زیادی مواجه بود. مهمترین عاملی که باعث شده بود تا این پروژه از سال ۱۳۹۶ طول بکشد این بود که محقق اول کتاب یعنی آقای محمد کازرانی و دیگر محققینی که برای این کار انتخاب شدند، تجربه زیادی از تاریخ شفاهی نداشتند. در واقع می‌شود گفت که حاج موسی جزو اولین پروژه‌های آنها بود. به همین دلیل و طولانی شدن کار این پروژه باعث فرسایشی شدن کار شد. وقتی هم آقای نظیری به عنوان محقق و نویسنده به همکاری آقای کازرانی آمد تا حد زیادی توانست کار را پیش ببرد و بالاخره تحقیق و در نهایت کتاب را به سر انجام برساند.
وی عنوان کرد: متأسفانه نیروهای فرهنگی شهر کاملاً به طور مستقل کار می‌کنند و حاضر به حمایت از نیروهای دیگر نمی‌شوند. پیج‌های فضای مجازی آنها کلمه‌ای از معرفی کتاب و شخصیت حاج موسی نمی‌گذارند ولی وقتی کار به نقد و انتقاد که می‌رسد به صورت رگباری آنها را مطرح می‌کنند. این عدم حمایت از مجموعه‌های مستقل از یکدیگر و جزیره‌ای کار کردن آنها باعث شده که فضای فرهنگی شهر به این صورت دربیاید و تأثیر چندانی بر مردم نداشته باشند. واقعاً هم نمی‌دانم که این نیروها کی قرار است به خود بیایند و در یک جبهه فعالیت کنند.
سندها از متن کتاب جلوتر هستند
محمدعلی نظیری یکی از نویسندگان این کتاب اظهار کرد: برای چاپ این کتاب با محدودیت‌های فراوانی روبرو بودیم. اصل تعداد مینی‌مال های کتاب حدود ۲۵۰ مینی‌مال بود که متأسفانه با اعمال سلیقه ارزیاب دفتر راه به ۱۱۴ مینی‌مال کاهش یافت و این امر متأسفانه کیفیت کتاب را کاهش داد.
وی ادامه داد: کتاب با وجود مشکلاتش در متن، سندها و عکس‌های فوق العاده ای دارد. این سندها از متن کتاب جلوتر هستند و وجوه دیگری از شخصیت موسی را نشان می‌دهند.
نظیری با اشاره به اینکه کتاب شروع خوبی دارد، گفت: شروع خوب کتاب باعث می‌شود خواننده همراه کتاب باقی بماند و نقد به شروع کتاب رو وارد نمی‌دانم و شیطنت‌های حاج موسی بخشی از شخصیتش است. ما با وارد کردن این شیطنت‌ها در کتاب قصد داشتیم تصویر واقعی از شخصیت موسی را ارائه دهیم و از ارائه یک تصویر فرازمینی و فرشته وار که در کتابهای شهدا مرسوم است خودداری کردیم.
وی عنوان کرد: در بحث تحقیق با محدودیت‌های بودجه‌ای روبرو بودیم و برای تحقیق امکان مسافرت به شهرهایی که موسی در آنجا فعالیت می‌کرد نداشتیم. بخشی از ضعف‌های کتاب در تحقیق به خاطر همین مشکلات بودجه‌ای بود. البته بخشی از نقدها در خصوص پاورقی‌ها و اشکالات در شعارها را قبول دارم و در چاپ بعدی ان شالله اصلاح می‌شود.
گفتنی است سلسله نشستهای آویشن و اندیشه به همت اداره کل تبلیغات اسلامی استان مرکزی، خانه حکمت اراک، کانون یاد و خبرگزاری مهر استان مرکزی اراک برگزار می‌شود و چهار نشست گذشته نیز به موضوعات «اندیشه و آثار علامه حکیمی»، «نبرد روایتها در دفاع مقدس»، «اندیشه و آثار آقانورالدین عراقی» و «حکمت و سیاست در اندیشه فارابی» اختصاص داشت.
نظر شما